मधुमेहाची कारणे मराठी | Causes Of Diabetes In Marathi

मधुमेहाची कारणे मराठी – ग्लुकोज तुमच्या आरोग्यासाठी अत्यावश्यक आहे कारण तुमचे स्नायू आणि ऊती बनवणार्‍या पेशींसाठी तो ऊर्जेचा एक महत्त्वाचा स्रोत आहे. तो तुमच्या मेंदूसाठीही इंधनाचा मुख्य स्त्रोत आहे. जेव्हा रक्तातील ग्लुकोजचे प्रमाण असंतुलित होते तेव्हा मधुमेह झाला आहे असे आपण म्हणतो. मधुमेह होण्याची कारणे (Causes Of Diabetes In Marathi) त्याच्या प्रकारानुसार बदलतात. परंतु, तुम्हाला कोणत्याही प्रकारचा मधुमेह असला तरी तुमच्या रक्तात साखरेचे प्रमाण वाढू शकते. तुमच्या रक्तात जास्त प्रमाणात साखर असल्यास तुम्हाला गंभीर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. टाईप 1 डायबिटीज आणि टाईप 2 डायबिटीज हे दीर्घकालीन मधुमेहाचे प्रकार आहेत. तिसरा प्रकार म्हणजे गेजेस्टेशनल डायबिटीज म्हणजे गर्भावस्थेतील डायबिटीज होय. हा मधुमेह बरा होऊ शकतो. जेव्हा तुमच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्यपेक्षा जास्त असते, परंतु मधुमेह म्हणून वर्गीकृत करण्याइतकी जास्त नसते तेव्हा प्रीडायबेटिस होतो. प्रीडायबेटिस हा बहुधा मधुमेहाचा अग्रदूत असतो आणि त्यावर उपचार न झाल्यास तो मधुमेहापर्यंत वाढू शकतो. गर्भावस्थेतील मधुमेह गर्भधारणेदरम्यान होतो परंतु बाळाच्या जन्मानंतर तो दूर होऊ शकतो. मधुमेहाची लक्षणे (Diabetes Symptoms In Marathi)शरीर निश्चितच दाखवते त्यामुळे त्याकडे लक्ष दिले पाहिजे. मधुमेहावर नियंत्रण मिळविण्यासाठी आरोग्याची व्यवस्थित काळजी घेतली पाहिजे.

मधुमेह म्हणजे काय | What is diabetes In Marathi

Diabetes mellitus हा रोग सामान्यत: मधुमेह म्हणून ओळखला जातो, हा एक चयापचय रोग आहे ज्यामुळे रक्तशर्करा खूप वाढते. मधुमेह हा एक आजार आहे जो तुमच्या रक्तातील ग्लुकोज, ज्याला रक्तातील साखर देखील म्हटले जाते, खूप जास्त असते तेव्हा होतो. रक्तातील ग्लुकोज हा तुमचा उर्जेचा मुख्य स्त्रोत आहे आणि तुम्ही खात असलेल्या अन्नातून शरीराला ग्लुकोज मिळते. इन्सुलिन, स्वादुपिंडाने तयार केलेले हार्मोन, अन्नातून ग्लुकोज आपल्या पेशींमध्ये ऊर्जेसाठी वापरण्यास मदत करते. काहीवेळा तुमचे शरीर पुरेसे-किंवा कोणतेही-इन्सुलिन बनवत नाही किंवा इन्सुलिनचा योग्य वापर करत नाही. त्यानंतर ग्लुकोज तुमच्या रक्तात साचून राहते आणि तुमच्या पेशींपर्यंत पोहोचत नाही. कालांतराने, तुमच्या रक्तात जास्त प्रमाणात ग्लुकोज असल्याने आरोग्य समस्या निर्माण होऊ शकतात. मधुमेहावर कोणताही इलाज नसला तरी, तुम्ही तुमचा मधुमेह व्यवस्थापित करण्यासाठी आणि निरोगी राहण्यासाठी पावले उचलू शकता. मधुमेहामुळे, तुमचे शरीर एकतर पुरेसे इंसुलिन तयार करत नाही किंवा ते तयार केलेले इन्सुलिन प्रभावीपणे वापरू शकत नाही. मधुमेहावरील उपचार न केलेल्या उच्च रक्तातील साखरेमुळे तुमच्या नसा, डोळे, किडनी आणि इतर अवयवांचे नुकसान होऊ शकते.

मधुमेह होण्याची कारणे | Causes of Diabetes in Marathi

मधुमेह हा एक गंभीर आजार आहे जो शरीराला रक्तातील साखरेचा (ग्लुकोज) योग्य वापर न केल्यामुळे होतो. या आजाराचे नेमके कारण अज्ञात आहे, परंतु अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय घटक हा आजार होण्यात महत्वाची भूमिका बजावतात. लठ्ठपणा आणि कोलेस्टेरॉलची उच्च पातळी असल्यास तुम्हा मधुमेहाचा अधिक धोका असतो असे तज्ज्ञ सांगतात. मधुमेह होण्याची पुढील काही कारणे आहेत (Diabetes Causes In Marathi)

इन्सुलिन उत्पादनाचा अभाव असू शकते मधुमेहाचे कारण

हे प्रामुख्याने टाइप 1 मधुमेहाचे कारण आहे. जेव्हा इन्सुलिन-उत्पादक पेशी खराब होतात किंवा नष्ट होतात आणि इन्सुलिन तयार करणे थांबवतात तेव्हा इन्सुलिन तयार होऊ शकत नाही. रक्तातील साखर संपूर्ण शरीरात पेशींमध्ये जाण्यासाठी इन्सुलिनची गरज असते. परिणामी इन्सुलिनच्या कमतरतेमुळे रक्तातील साखर जास्त प्रमाणात साचून राहते आणि ऊर्जा तयार करण्यासाठी पेशींना मात्र पुरेसे ग्लुकोज मिळत नाही.

इन्सुलिन रेजिस्टन्स मुळे डायबिटीस होऊ शकतो

हे टाइप 2 मधुमेहाचे एक वैशिष्ट्य आहे. जेव्हा स्वादुपिंडात इंसुलिन सामान्यपणे तयार होते, परंतु शरीर ऊर्जा तयार करण्यासाठी ग्लुकोज पेशींमध्ये हलवू शकत नाही तेव्हा ही स्थिती होते. सुरुवातीला, स्वादुपिंड शरीराच्या इन्सुलिन प्रतिकारावर मात करण्यासाठी अधिक इन्सुलिन तयार करते. अखेरीस इन्सुलिन तयार करणाऱ्या पेशींची झीज होते. आणि त्या वेळी शरीरात इन्सुलिनचे उत्पादन कमी होते, ज्यामुळे रक्तात ग्लुकोजचे प्रमाण जास्त होते. याला प्रीडायबेटिस असे म्हणतात. प्रीडायबेटिस असलेल्या व्यक्तीच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्यपेक्षा जास्त असते परंतु मधुमेहाचे निदान करण्यासाठी ते पुरेसे नसते. चाचणी केल्याशिवाय, स्पष्ट लक्षणे नसल्यामुळे त्या व्यक्तीला या स्थितीची जाणीव होऊ शकत नाही. इन्सुलिनचे उत्पादन कमी होत राहिल्याने व इन्सुलिन रेझिस्टन्स वाढत राहिल्याने टाइप २ मधुमेह होतो.

अनुवंशिकता आणि कौटुंबिक इतिहास सुद्धा मधुमेह होण्याचे कारण आहे

तुम्हाला काही प्रकारचा मधुमेह होण्याची शक्यता किती आहे हे ठरवण्यात आनुवंशिकता महत्वाची भूमिका बजावते. तज्ज्ञांनी केलेल्या संशोधनावरून असे लक्षात आले आहे की, जर तुमचे आईवडील किंवा भावंड मधुमेहाने ग्रस्त असतील, तर तुम्हाला स्वतःला मधुमेह होण्याची शक्यता वाढते. तसेच काही वांशिक गटांमध्ये मधुमेहाचे प्रमाण जास्त असल्याचे दिसते.आफ्रिकन-अमेरिकन, मुळ अमेरिकन,आशियाई, हिस्पॅनिक अमेरिकन या लोकांना मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असतो असे आढळले आहे. तसेच सिस्टिक फायब्रोसिस आणि हेमोक्रोमॅटोसिस सारख्या आनुवांशिक स्थितीमुळे स्वादुपिंडाचे नुकसान होऊ शकते ज्यामुळे मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असतो.

एकल जनुक उत्परिवर्तनामुळे (Single Gene Mutation) मधुमेहाचे मोनोजेनिक प्रकार उद्भवतात. मधुमेहाचे मोनोजेनिक प्रकार दुर्मिळ आहेत, जे तरुण लोकांमध्ये आढळणाऱ्या मधुमेहाच्या सर्व प्रकरणांपैकी केवळ 1 ते 5 टक्के आहेत.

गर्भावस्थेतील मधुमेह (Gestational Diabetes) मधुमेहाचे कारण आहे

काही गर्भवती महिलांना गर्भावस्थेतील मधुमेह होऊ शकतो. असे मानले जाते की प्लेसेंटामध्ये विकसित होणारे हार्मोन्स शरीराच्या इन्सुलिनच्या प्रतिसादात हस्तक्षेप करतात. यामुळे रक्तातील इन्सुलिन प्रतिरोधकता वाढते आणि त्यामुळे रक्तातील ग्लुकोजचे प्रमाण वाढते. ज्या महिलांना गर्भधारणेदरम्यान मधुमेह होतो त्यांना पुढील आयुष्यात टाईप 2 मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असतो. तसेच तज्ज्ञांच्या मते ज्या स्त्रिया 9 पौंडांपेक्षा जास्त वजनाच्या बाळाला जन्म देतात त्यांना देखील मधुमेह होण्याचा जास्त धोका असतो.

जास्त वय सुद्धा मधुमेहाचे कारण आहे

तज्ज्ञांच्या अभ्यासात असे आढळले आहे की जसे तुमचे वय वाढत जाते तसे तुम्हाला टाइप 2 मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो. मधुमेहाच धोका विशेषतः वयाच्या 45 नंतर वाढतो. परंतु आता आजूबाजूला बघितले तर टाईप 2 मधुमेहाचे प्रमाण मुले, किशोरवयीन आणि तरुण प्रौढांमध्ये गंभीररीत्या वाढते आहे. याची कारणे म्हणजे व्यायामाचा अभाव, स्नायूंचे प्रमाण कमी होणे आणि वयानुसार वजन वाढणे अशी असतात. 

लठ्ठपणा ठरू शकतो मधुमेहासाठी कारण

शरीरातील अतिरिक्त चरबीमुळे शरीर इन्सुलिनचा प्रतिकार करू शकते. फॅटी टिश्यूमुळे सूज येऊ शकते ज्यामुळे इन्सुलिनचा प्रतिकार होऊ शकतो.म्हणून वेळीच पोटाची चरबी कमी करण्यासाठी प्रयत्न करा.

अयोग्य आहार घेतल्याने मधुमेह होऊ शकतो

शरीराला योग्य पोषण मिळत नसेल तर  टाइप 2 मधुमेहाचा धोका वाढतो. कॅलरी, फॅट्सआणि कोलेस्टेरॉल जास्त असलेल्या आहारामुळे तुमच्या शरीर इन्सुलिनला प्रतिरोध करू लागते आणि म्हणून मधुमेहाचा धोका वाढतो. म्हणून मधुमेहासाठी चा योग्य आहार जाणून घेणे फार गरजेचे आहे.

व्यायामाचा अभाव मधुमेहाचे कारण बनू शकतो

व्यायामामुळे स्नायूंच्या ऊती इन्सुलिनला चांगला प्रतिसाद देतात. म्हणूनच नियमित एरोबिक व्यायाम आणि प्रतिकार प्रशिक्षण तुमच्या मधुमेहाचा धोका कमी करू शकतो. परंतु अजिबातच व्यायाम नसेल तर त्यामुळे मधुमेहाचा धोका वाढतो. 

हार्मोनल स्थिती ठीक नसी तरीही डायबिटीस होण्याची शक्यता असते

विशिष्ट हार्मोनल परिस्थितीमुळे देखील मधुमेह होऊ शकतो. खालील परिस्थितींमुळे कधीकधी इन्सुलिन रेजिस्टन्स होऊ शकतो. 

कुशिंग सिंड्रोम हा एक महत्वाचा फॅक्टर आहे मधुमेह होण्यामागे

कुशिंग सिंड्रोममुळे तुमच्या रक्तातील कोर्टिसोलची पातळी वाढते. यामुळे रक्तातील ग्लुकोजची पातळी वाढते आणि त्यामुळे मधुमेह होऊ शकतो.

Acromegaly:

शरीरात खूप ग्रोथ होर्मोन तयार झाल्यावर असे होते. यामुळे वजन वाढू शकते आणि उपचार न केल्यास मधुमेह होऊ शकतो.

हायपरथायरॉईडीझम सुद्धा मधुमेह होण्याचे कारण आहे

जेव्हा थायरॉईड ग्रंथी खूप जास्त थायरॉईड संप्रेरक तयार करते तेव्हा हायपरथायरॉईडीझम होतो. या स्थितीतील संभाव्य कॉम्प्लिकेशन्स पैकी एक म्हणजे मधुमेह होय.

तसेच PCOS मध्ये देखील इन्सुलिन रेजिस्टन्स असल्यास पुढे जाऊन डायबिटीजचा धोका निर्माण होतो. 

मधुमेहाचे विविध प्रकार । Types of Diabetes In Marathi

मधुमेहाचे पुढीलप्रमाणे काही प्रकार आहेत. 

टाइप 1 डायबिटीज हा एक स्वयंप्रतिकार रोग आहे. आपलीच रोगप्रतिकारक यंत्रणा स्वादुपिंडातील पेशींवर हल्ला करते आणि त्यांना नष्ट करते. स्वादुपिडांतच  इन्सुलिन तयार होते. हा हल्ला कशामुळे होतो हे अस्पष्ट आहे. परंतु मधुमेह असलेल्या सुमारे 10 टक्के लोकांच्या केसमध्ये  हा प्रकार होतो. 

टाईप 2 डायबिटीज तेव्हा होतो जेव्हा तुमचे शरीर इन्सुलिनला प्रतिरोधक बनते आणि तुमच्या रक्तातील साखरेचे प्रमाण अति जास्त होते. जेव्हा तुमच्या रक्तातील साखरेचे प्रमाण सामान्यपेक्षा जास्त असते तेव्हा प्रीडायबेटिस होतो, परंतु टाइप 2 मधुमेहाचे निदान करण्यासाठी ते पुरेसे नसते.

जेस्टेशनल डायबिटीज किंवा गरोदरपणातील मधुमेह म्हणजे गरोदरपणात रक्तातील साखरेचे प्रमाण जास्त होते. प्लेसेंटाद्वारे तयार होणारे इन्सुलिन-ब्लॉकिंग हार्मोन्स या प्रकारच्या मधुमेहास कारणीभूत ठरतात.

तसेच डायबेटिस इन्सिपिडस आणि Diabetes mellitus यांमध्ये नामसाध्यर्म्य असले तरी ही एक दुर्मिळ स्थिती आहे. ही एक वेगळी स्थिती आहे ज्यामध्ये तुमचे मूत्रपिंड तुमच्या शरीरातून जास्त प्रमाणात द्रव काढून टाकतात.

प्रत्येक प्रकारच्या मधुमेहाची विशिष्ट लक्षणे, कारणे आणि उपचार असतात. हे प्रकार एकमेकांपासून कसे वेगळे आहेत याबद्दल अधिक जाणून घ्या.

टाइप 1 डायबिटीजची लक्षणे । Symptoms Of Type 1 Diabetes In Marathi

रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढल्याने मधुमेहाची ही काही साधारण लक्षणे दिसून येतात. 

भूक वाढणे, सारखी तहान लागणे , वजन कमी होणे, वारंवार लघवी लागणे , अंधुक दृष्टी, अत्यंत थकवा, जखम लवकर बरी न होणे ही मधुमेहाची काही सामान्य लक्षणे दिसून येतात. याशिवाय पुरुषांमध्ये मधुमेहाची काही  वेगळी लक्षणे दिसतात. ती म्हणजे मधुमेह असलेल्या पुरुषांमध्ये सेक्स ड्राइव्ह कमी होणे, इरेक्टाइल डिसफंक्शन (ED) आणि स्नायूंची कमकुवत ताकद ही लक्षणे देखील दिसून येतात. तसेच मधुमेह असलेल्या महिलांमध्ये मूत्रमार्गात वारंवार संक्रमण होणे (UT infection), यीस्ट संसर्ग आणि कोरडी त्वचा व त्वचेला खूप खाज सुटणे  यांसारखी लक्षणे देखील असू शकतात.

टाइप 1 मधुमेहामध्ये पुढील लक्षणे दिसून येतात. 

टाइप 1 डायबिटीज ची लक्षणे पुढीलप्रमाणे –

• तीव्र भूक
• खूप व वारंवार तहान लागणे
• कुठलेही प्रयत्न न करता अनावधानाने वजन कमी होणे
• वारंवार लघवी लागणे
• अंधुक दृष्टी
• थकवा
• मूड स्विन्ग्स .

टाईप 2 डायबिटीजची लक्षणे । Symptoms Of Type 2 Diabetes In Marathi

टाइप 2 मधुमेहाची पुढील लक्षणे दिसून येतात.  

• अचानक भूक खूप वाढणे
• वारंवार तहान लागणे
• वारंवार  लघवी लागणे 
• अंधुक दृष्टी
• थकवा
• कुठलीही जखम बरी होण्यास वेळ लागणे 

यामुळे शरीराला वारंवार इन्फेक्शन देखील होऊ शकते  कारण रक्तातील ग्लुकोजच्या वाढलेल्या पातळीमुळे जखम किंवा इन्फेक्शन लवकर बरे करणे कठीण होते. 

जेस्टेशनल डायबिटीज किंवा गरोदरपणातील मधुमेहाची लक्षणे । Symptoms of Gestational Diabetes

गरोदरपणातील मधुमेह हा एक प्रकारचा मधुमेह आहे जो गर्भधारणेदरम्यान हार्मोनल बदलांमुळे विकसित होतो. ज्या महिलांना हा मधुमेह होतो त्यांना गर्भधारणेपूर्वी हा आजार नसतो. 

गरोदरपणातील मधुमेहाची पुढील लक्षणे दिसून येतात –  

• वारंवार लघवी लागणे, लघवीचे प्रमाण वाढणे 
• वारंवार तहान लागणे 
• थकवा येणे 
• मळमळणे आणि उलट्या होणे 
• भूक व आहार वाढूनही वजन कमी होणे 
• धूसर दृष्टी
• यीस्ट संक्रमण

अनेक गरोदर स्त्रियांमध्ये या मधुमेहाची कोणतीही ओळखता येण्यासारखी लक्षणे दिसत नाहीत. म्हणूनच सर्व गर्भवती महिलांसाठी या स्थितीसाठी चाचण्या करण्याची शिफारस केली जाते. टाईप 2 मधुमेहाप्रमाणेच, गर्भावस्थेतील मधुमेह विकसित होतो जेव्हा शरीर इंसुलिनला प्रभावीपणे प्रतिसाद देऊ शकत नाही या स्थितीला इन्सुलिन प्रतिरोध असे म्हणतात.  शरीराच्या पेशी ग्लुकोज योग्यरित्या शोषून घेत नाहीत व रक्त चाचण्यांमध्ये ग्लुकोजची पातळी वाढलेली दिसते.गर्भवती महिलांमध्ये इन्सुलिन रेझिस्टन्स प्रामुख्याने हार्मोनल बदलांमुळे होते.

मधुमेह होण्याचे धोके । Diabetes Risk factors In Marathi

प्रत्येक प्रकारच्या मधुमेहाची कारणे वेगवेगळी असल्याने मधुमेह होण्याचा धोका मधुमेहाच्या प्रकारावर अवलंबून असतो.

टाइप 1 मधुमेह

टाईप 1 मधुमेहाचे नेमके कारण अज्ञात असले तरी,  त्याचा धोका वाढण्याची पुढील कारणे आहेत. 

• कौटुंबिक इतिहास-  पालक किंवा भावंडाला टाइप 1 मधुमेह असल्यास तुमचा धोका वाढतो.
• पर्यावरणाचे घटक-  विषाणूजन्य आजाराच्या संपर्कात येण्यामुळे टाइप 1 मधुमेहाचा धोका वाढतो असे तज्ज्ञ सांगतात. 
• हानीकारक रोगप्रतिकारक प्रणाली पेशींची उपस्थिती (ऑटोअँटीबॉडीज) असणे. कधीकधी टाइप 1 मधुमेह असलेल्या लोकांच्या कुटुंबातील सदस्यांची मधुमेह ऑटोअँटीबॉडीजच्या उपस्थितीसाठी चाचणी केली जाते. तुमच्याकडेही या ऑटोअँटीबॉडीज असल्यास, तुम्हाला टाइप 1 मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो. परंतु ज्यांच्याकडे या ऑटोअँटीबॉडीज आहेत त्यांना मधुमेह होईलच असे नाही. 
• फिनलंड आणि स्वीडन सारख्या काही देशांमध्ये टाइप 1 मधुमेहाचे प्रमाण जास्त आहे.

प्रिडायबिटिज आणि टाइप 2 डायबिटीज 

संशोधकांना अजूनही पूर्णपणे समजले नाहीये की काही लोकांना प्रिडायबिटीज आणि टाइप 2 मधुमेह का होतो आणि इतरांना नाही. परंतु पुढील काही कारणांमुळे टाईप 2 डायबिटीज होण्याचा धोका वाढतो.

• लठ्ठपणा- तुमच्याकडे जितके फॅटी टिश्यू असतील तितक्या तुमच्या पेशी इन्सुलिनला जास्त प्रतिरोधक बनतील.
• निष्क्रियता-  तुम्ही जितके निष्क्रिय असाल तितका तुम्हाला टाईप 2 डायबिटीज होण्याचा धोका जास्त असेल. शारीरिक क्रियाकलाप तुम्हाला तुमचे वजन नियंत्रित करण्यास मदत करते, ग्लुकोजचा ऊर्जा म्हणून वापर करते आणि तुमच्या पेशी इन्सुलिनसाठी अधिक संवेदनशील बनवते.
• कौटुंबिक इतिहास-  जर पालक किंवा भावंडाला टाइप 2 मधुमेह असेल तर तुम्हाला मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो. 
• वय- जसजसे तुमचे वय वाढते तसतसे तुमचा धोका वाढत जातो. हे असे होऊ शकते कारण तुमचा व्यायाम कमी होतो आणि वयानुसार वजन वाढते. पण आता मुले, किशोरवयीन आणि तरुण प्रौढांमध्येही टाईप 2 मधुमेह होण्याचे प्रमाण वाढत आहे.
• गर्भावस्थेतील मधुमेह–  जर तुम्ही गरोदर असताना तुम्हाला गर्भावस्थेचा मधुमेह झाला असेल, तर तुम्हाला प्रीडायबेटिस आणि टाइप 2 मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो. जर तुम्ही 9 पौंड (4 किलोग्रॅम) पेक्षा जास्त वजनाच्या बाळाला जन्म दिला असेल, तर तुम्हाला टाइप 2 मधुमेहाचा धोका देखील आहे.
• पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन सिंड्रोम-  स्त्रियांमध्ये पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन सिंड्रोम असणे – अनियमित मासिक पाळी, केसांची जास्त वाढ आणि लठ्ठपणा यामुळे मधुमेहाचा धोका वाढतो. 
• उच्च रक्तदाब– 140/90 पेक्षा जास्त रक्तदाब असल्यास टाइप 2 मधुमेहाचा धोका वाढतो.
• अतिरिक्त कोलेस्टेरॉल आणि ट्रायग्लिसराइड पातळी–  तुमच्या शरीरात HDL किंवा गुड  कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण कमी असल्यास, टाइप 2 मधुमेहाचा धोका जास्त असतो. ट्रायग्लिसराइड्स हा रक्तात वाहून नेणाऱ्या चरबीचा आणखी एक प्रकार आहे. ज्या लोकांमध्ये ट्रायग्लिसराइड्सचे प्रमाण जास्त असते त्यांना टाइप 2 मधुमेहाचा धोका वाढतो. 
• गर्भवती महिलांना जेस्टेशनल मधुमेह होऊ शकतो. काही स्त्रियांना इतरांपेक्षा जास्त धोका असतो. 

मधुमेहासाठी योग्य आहार । Diet for Diabetes In Marathi

संतुलित आहार व पथ्य पाळणे हा मधुमेह नियंत्रित करण्याचा प्रमुख भाग आहे. आहारात काही बदल केले व पथ्ये पाळली तर मधुमेह नियंत्रित करणे सोपे आहे. मधुमेही व्यक्तीचा आहार कसा असायला हवा हे जाणून घ्या.

अधिक वाचा – ब्लडशुगर नियंत्रित ठेवण्यासाठी मधुमेहींना कधी करायला हवा नाश्ता

टाइप 1 मधुमेह साठी आहार – Diet For Type 1 Diabetes In Marathi

तुमच्या रक्तातील साखरेची पातळी तुम्ही खाल्लेल्या अन्नाच्या प्रकारानुसार वाढते किंवा कमी होते. पिष्टमय किंवा साखरयुक्त पदार्थ रक्तातील साखरेची पातळी झपाट्याने वाढवतात. प्रथिने आणि चरबीमुळे रक्तातील साखरेत हळूहळू वाढ होते. दररोज आहारात कार्बोहायड्रेट्सचे प्रमाण मर्यादित ठेवा. तसेच इंसुलिनच्‍या डोससोबत कार्ब्सचे सेवन संतुलित करा. आहारतज्ज्ञांकडून डाएट प्लॅन बनवून घ्या व तो पाळा. प्रथिने, चरबी आणि कर्बोदकांमधे योग्य समतोल राखणे आपल्याला आपल्या रक्तातील साखर नियंत्रित करण्यात मदत करू शकते. 

टाइप 2 मधुमेह साठी आहार – Diet For Type 2 Diabetes In Marathi

योग्य प्रकारचा आहार घेतल्याने रक्तातील साखरेवर नियंत्रण ठेवता येते आणि अतिरिक्त वजन कमी होण्यास मदत होते. टाईप  2 मधुमेहासाठी कार्ब्सचे प्रमाण योग्य ठेवणे हा आहाराचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. प्रत्येक जेवणात किती ग्रॅम कार्बोहायड्रेट खावेत यासाठी आहारतज्ज्ञ तुम्हाला मदत करू शकतात. आपल्या रक्तातील साखरेची पातळी स्थिर ठेवण्यासाठी, दिवसभर थोडे थोडे खाण्याचा प्रयत्न करा. तसेच फळे, भाज्या, पोल्ट्री, मासे, ऑलिव्ह ऑइल आणि नट्स हे पौष्टिक पदार्थ आहारात घ्या. 

तुम्हाला मधुमेह असल्यास कोणते पदार्थ टाळावेत ते वाचा. 

गरोदरपणातील मधुमेह असल्यास कोणते पदार्थ टाळावेत ते वाचा. 

या नऊ महिन्यांत तुम्ही आणि तुमच्या बाळासाठी संतुलित आहार घेणे महत्त्वाचे आहे. आहाराच्या योग्य निवडीमुळे तुम्हाला मधुमेहाची औषधे टाळण्यासही मदत होऊ शकते. आहारातील साखर किंवा खारट पदार्थ मर्यादित करा. तुमच्या बाळाच्या वाढीसाठी तुम्हाला साखरेची गरज असली तरी तुम्ही जास्त गोड खाणे टाळावे. आहारतज्ज्ञांच्या  मदतीने डाएट प्लॅन बनवा व तो नियमितपणे पाळा. ते तुमच्या आहारात मॅक्रोन्यूट्रिएंट्सचे योग्य मिश्रण असल्याची खात्री करतील. 

अधिक वाचा – जेस्टेशनल डायबिटीस (Gestational Diabetes) असल्यास अशी घ्या काळजी

मधुमेहासाठी व्यायाम । Exercise for Diabetes In Marathi

जर तुम्हाला मधुमेह असेल तर नियमित व्यायाम केल्याने तुमची रक्तातील साखरेची पातळी आणि वजन नियंत्रित ठेवण्यास मदत होऊ शकते. व्यायाम  तुम्हाला हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोकचा धोका कमी करण्यास तसेच हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी धोका कमी करण्यास आणि संपूर्ण आरोग्य चांगले राखण्यास मदत करू शकतो. प्रीडायबिटीज असलेल्या लोकांमध्ये मधुमेहाचा विकास रोखण्यासाठी व्यायाम मदत करू शकतो. प्रत्येक आठवड्यात स्ट्रेंथ ट्रेनिंगची किमान दोन सत्रे करणे देखील महत्त्वाचे आहे. तुम्ही पूर्वी व्यायाम केला नसेल आणि आता नव्याने व्यायाम सुरू करण्याचा विचार करत असाल तर त्यासाठी प्रथम डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. हळुहळू सुरुवात करणे आणि नंतर तुमच्या वैयक्तिक ध्येयापर्यंत पोहोचणे हा सर्वात सुरक्षित मार्ग आहे. मधुमेही व्यक्ती पुढील व्यायाम करू शकतात. मधुमेह घरगुती उपाय केल्यास नियंत्रणात राहण्यास मदत होऊ शकते.

चालणे

तुम्हाला फिरण्यासाठी जिम किंवा महागड्या व्यायाम उपकरणांची आवश्यकता नाही. तुमच्याकडे चांगल्या शूजची जोडी आणि चालण्यासाठी सुरक्षित जागा असल्यास, तुम्ही आजच सुरुवात करू शकता.आठवड्यातून पाच दिवस ३० मिनिटे चालले तरी चांगला व्यायाम होतो. चालण्याचा व्यायाम टाइप 2 मधुमेह असलेल्या लोकांना त्यांच्या रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्यास आणि वजन कमी करण्यास मदत करू शकतो. 

सायकलिंग

टाईप 2 मधुमेह असलेल्या लोकांपैकी निम्म्या लोकांना संधिवाताचा त्रास होऊ शकतो. म्हणून इतर कुठल्या व्यायामापेक्षा डॉक्टरांच्या सल्ल्याने सायकलिंग तुमच्या सांध्यावरील ताण कमी करते तसेच  तुमची फिटनेसची उद्दिष्टे पूर्ण करण्यात मदत करू शकते.

पोहणे

पोहणे, वॉटर एरोबिक्स, एक्वा जॉगिंग आपल्या हृदय, फुफ्फुस आणि स्नायूंना व्यायाम देऊ शकतात आणि आपल्या सांध्याना थोडा ताण देतात. पोहण्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी कमी होण्यास मदत होते. 

एरोबिक डान्स 

एरोबिक डान्स किंवा इतर फिटनेस क्लास केल्याने तुमची व्यायामाची उद्दिष्टे पूर्ण करण्यात मदत होऊ शकते. उदाहरणार्थ, झुंबा हा एक फिटनेस प्रोग्राम आहे ज्यात वेगवान नृत्य आणि एरोबिक हालचाली असल्याने चांगला व्यायाम होतो.

वेटलिफ्टिंग

वेटलिफ्टिंग आणि स्ट्रेंथ ट्रेनिंग स्नायूंना बळकट बनवतात. ज्यामुळे तुम्ही दररोज बर्न करत असलेल्या कॅलरींची संख्या वाढवू शकता. स्ट्रेंथ ट्रेनिंग तुमच्या रक्तातील साखरेचे नियंत्रण सुधारण्यास देखील मदत करू शकते.   वजन सुरक्षितपणे आणि प्रभावीपणे कसे उचलायचे हे शिकण्यासाठी वेटलिफ्टिंग क्लास लावा किंवा व्यावसायिक फिटनेस ट्रेनरचे मार्गदर्शन घ्या..

कॅलिस्थेनिक्स

सामान्य कॅलिस्थेनिक व्यायामांमध्ये पुशअप्स, पुलअप्स, स्क्वॅट्स, लंग्ज आणि स्टमक क्रंच यांचा समावेश होतो.

पिलाटेज 

Pilates हा एक लोकप्रिय फिटनेस प्रोग्राम आहे जो मूळ ताकद, समन्वय आणि संतुलन सुधारण्यासाठी डिझाइन केलेला आहे. हा व्यायाम रक्तातील साखरेचे नियंत्रण सुधारण्यास मदत करू शकतो. 

योग

योग टाइप 2 मधुमेह असलेल्या लोकांना त्यांच्या रक्तातील साखर, कोलेस्टेरॉलची पातळी आणि वजन व्यवस्थापित करण्यात मदत करू शकतो. योग तुमचा रक्तदाब कमी करण्यात, तुमच्या झोपेची गुणवत्ता सुधारण्यात आणि तुमचा मूड चांगला करण्यात देखील मदत करू शकतो

मधुमेहींनी काय काळजी घ्यावी । Precautions For Diabetic People In Marathi

• तुमचा मधुमेह नियंत्रित करण्यासाठी सर्व काळजी घ्या. निरोगी खाणे आणि शारीरिक क्रियाकलाप आपल्या दैनंदिन दिनचर्येचा भाग बनवा. योग्य वजन राखा.
• तुमच्या रक्तातील साखरेकडे नियमित लक्ष ठेवा. रक्तातील साखरेची पातळी व्यवस्थापित करण्यासाठी डॉक्टरांनी दिलेल्या सूचनांचे पालन करा. दिलेली औषधे घ्या.
• .धूम्रपान टाळा किंवा धूम्रपान करत असल्यास धूम्रपान सोडा. धूम्रपानामुळे मधुमेहाचा धोका वाढतो. तसेच पायांमध्ये रक्त प्रवाह कमी होणे, ज्यामुळे संक्रमण, बरे न होणारे अल्सर आणि इन्फेक्शन होऊ शकते.
• रक्तदाब आणि कोलेस्ट्रॉल नियंत्रणात ठेवा. मधुमेहाप्रमाणे, उच्च रक्तदाब तुमच्या रक्तवाहिन्यांना नुकसान पोहोचवू शकतो. 
• निरोगी, कमी चरबीयुक्त आणि कमी मीठयुक्त आहार खाणे, जास्त मद्यपान टाळणे आणि नियमित व्यायाम करणे या गोष्टी पाळा.
•  नियमित शारीरिक आणि डोळ्यांच्या चाचण्या करा.
•  मधुमेहामुळे तुम्हाला काही आजार होण्याचा धोका वाढतो. नियमित लस त्यांना रोखण्यात मदत करू शकतात. तसेच कधीही जखम झाल्यास डॉक्टरांना विचारून टिटॅनस शॉट घ्या.
• दातांची काळजी घ्या. मधुमेहामुळे तुम्हाला हिरड्यांचा संसर्ग होण्याची शक्यता असते. फ्लोराईड टूथपेस्टने दिवसातून किमान दोनदा दात घासा. वर्षातून किमान दोनदा दंत तपासणी करा. तुमच्या हिरड्यांमधून रक्त येत असल्यास किंवा लाल किंवा सुजलेल्या दिसल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
• पायांकडे लक्ष द्या.मधुमेहामुळे तुमच्या पायांमध्ये वेदना, मुंग्या येणे किंवा संवेदना कमी होऊ शकतात. जर तुम्हाला पायाला जखम झाली असेल आणि ती लवकर बरी झाली नाही तर तुमच्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. घरामध्ये किंवा घराबाहेर अनवाणी जाऊ नका.
• दारूचे सेवन शक्यतोवर टाळा. 

FAQ – मधुमेहाची कारणे मराठी

मधुमेह बरा होऊ शकतो का?

मधुमेहाचा कोणताही इलाज नसला तरीही, मधुमेहावर उपचार आणि नियंत्रण केले जाऊ शकते. मधुमेह प्रभावीपणे व्यवस्थापित करण्यासाठी तुमच्या रक्तातील साखरेची पातळी व्यवस्थापित करणे आवश्यक आहे व काही पथ्ये पाळणे आवश्यक आहे. 

वजन कमी झाल्यास मधुमेह बरा होऊ शकतो का?

टाईप 2 मधुमेहावर कोणताही इलाज नसला तरी, अभ्यास दर्शवितो की काही लोकांचा मधुमेह पूर्णपणे नियंत्रणात राहणे शक्य आहे. आहारातील बदल आणि वजन कमी करून, तुम्ही औषधांशिवाय रक्तातील साखरेची सामान्य पातळी गाठू शकता आणि ती नियंत्रणात ठेवू शकता. पण याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही पूर्णपणे बरे झाला आहात.

मधुमेही रक्तदान करू शकतात का?

टाइप 1 आणि टाइप 2 मधुमेह असलेले लोक रक्तदान करण्यास पात्र आहेत. रक्तदान करण्यापूर्वी तुमची रक्तशर्करा नियंत्रणात असावी आणि तब्येत चांगली असावी. 

केळी खाणे मधुमेहासाठी चांगले आहे का?

केळी हे मधुमेह असलेल्या लोकांसाठी मध्यम प्रमाणात खाण्यासाठी एक सुरक्षित आणि पौष्टिक फळ आहे. मधुमेह असलेल्या व्यक्तीने आहारात ताजी फळे आणि भाज्या समाविष्ट केल्या पाहिजेत. केळी कमी कॅलरीजमध्ये भरपूर पोषण देतात.

रक्तातील साखर लवकर कमी कशी करता येईल ?

जेव्हा तुमची रक्तातील साखरेची पातळी खूप जास्त होते म्हणजे हायपरग्लाइसेमिया होतो तो कमी करण्याचा जलद मार्ग म्हणजे फास्ट ऍक्टिंग इंसुलिन घेणे. रक्तातील साखर कमी करण्याचा आणखी एक जलद, प्रभावी मार्ग म्हणजे व्यायाम होय. पण अशी परिस्थिती आल्यास ती आपण घरी हाताळण्याऐवजी रुग्णालयात जावे व डॉक्टरांच्या सल्ल्याने जे योग्य असेल ते करावे. 

मधुमेह हा एक गंभीर आजार आहे. पण आहाराची पथ्ये पाळल्यास व नियमितपणे आरोग्याची काळजी घेतल्यास तो नियंत्रणात राहू शकतो.

अधिक वाचा – मधुमेह (Diabetes)नियंत्रणात ठेवण्यासाठी न्यूट्रीशनिस्ट ऋजुता दिवेकर यांच्या ‘5’ सोप्या टीप्स